Son yıllarda artmış olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) sorunu, özellikle akademik yaşantıyı olumsuz etkiliyor. Akademik anlamda zorluklara neden olduğu gibi ayrıca duygusal olarak ilişkilerde bazı olumsuzluklara da neden oluyor. Sorunun fizyolojik nedenleri de olduğu gibi bunun yanında fazla uyarana maruz kalma, sosyal ortam ve sosyal yaşantılar da hastalığı tetikliyor.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Yetişkinlerde De Görülür Mü, Nedenleri Nelerdir?
Genel olarak bakıldığında DEHB toplumda çocuklukta %8 oranla görülürken, yetişkinlikte ise %4 oranla görülüyor. DEHB’nin farklı yaşlarda farklı özelliği ortaya çıkabiliyor. Yani bu sorunu yaşayanlar, çocuklukta farklı özellikler gösterirken yetişkinlikte bu özellikler farklılaşabiliyor. Örneğin; çocuklukta dalgın, dikkatsiz, unutkan olan bir DEHB’li hasta yetişkinlikte çabuk sıkılan, yerinde duramayan, konsantre sorunu yaşayan kişilere dönüşebilir.
Çocuklukta fark edilemeyen veya ihmal edilemeyen bir DEHB yetişkinliğe de etki eder. DEHB’li olan bir ergenin riskli davranışlar gösterme olasılığı yüksektir. Eğer kişi çocuklukta tedavi edilmemişse yetişkinlikte bu riskli davranışlarla karşılaşınca durumunun ciddiyetini fark edip bir doktora başvururlar. Eğer doktora başvurma işlemi bu dönemde de gerçekleşmezse belirtiler hala devam eder ve durum yetişkinliğe aktarılır.
Tanı konusunda kız çocukların daha fazla tanı aldığı bilinmektedir. Yetişkinlik oranlarına bakıldığında ise cinsiyetler arası bir fark bulunmamaktadır. Kadınlarda hastalık içeriği; çabuk bağlanma, tüketim bağımlılığı, alışveriş tutkusu, aşık olma gibidir. Erkeklerde ise etkiler; araçları tehlikeli kullanma, riskli işerle meşguliyet, madde bağımlılığına yatkınlık, alkol kullanımı şeklindedir.
Hastalığın erken tanısı önemlidir. Çünkü tedavi sürecini ve iyileşme oranlarını da etkiler.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Neler?
- Zamanı iyi değerlendirememe
- Stresi yönetememe
- Bacak sallamak, ellerle oynamak
- Erteleme alışkanlığı
- Duygusal iniş ve çıkışlar yaşama
- Dikkat bozukluğu
- Yerinde duramama
- Öfke kontrolünde zorluk yaşama
- Çok fazla uyuma hali
- Her şeyden kolayca sıkılma
- Aynı anda birçok işle ilgilenme fakat sonunu getirememe
- Odaklanamama
- Unutkanlık yaşama
- Çok fazla konuşmak
- Aynı yerde uzun süre duramama
Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Kişinin Yaşamını Nasıl Etkiler?
DEHB’ li bireyler genellikle okul dönemlerinde zorlanırlar. Derslere uyum gösteremezler. Bu kişiler kendilerinde istenilen işleri zamanında yapamazlar. Toplantılarda yerinde duramazlar, dikkatleri çabuk dağılır. Bir ile uğraşırken kalem ve kağıtla uğraşabilirler. Hiperaktivitesi olan birey sosyal ortamlarda aranan biridir. Eğitim seviyeleri ortalama seviyededir. Bu kişiler ticari hayatı oldukça severler. Bunun nedeni koşuşturmalı olma özelliğinden kaynaklanır. Ancak bu kişiler aynı zamanda riski de sevdikleri için bir anda başarısız olma olasılıkları da yüksektir.
DEHB’ li birey sosyal ortamda konuşurken birden fazla konuya atlayarak konuşur. Karşısındakilerin söylediklerini dinlemekte zorluk yaşarlar. İlişkileri bu nedenle sekteye uğrayabilir. Bu kişilerin araç kullanımı çok dikkatsizcedir. Sürekli hareket halinde ve kıpır kıpır oldukları için çevredeki bireyler de takip etmekte zorlanırlar.
Hastaların aile yaşantılarına bakıldığında karmaşık bir yapı görülür. Yakınları ve ailesi bu kişilere kendilerini dinlemediğinden yakınır. Beraber uzun süre sohbet edemezler. Birlikte oturup güzel bir yemek yiyemezler. Çünkü belli bir süre orada oturup yemekten keyif alamazlar. Bir an önce bitirip kalkarlar. Kadın hastalar da genellikle alışveriş tutkunu oldukları için yakınlarıyla birlikte zaman geçirmekte zorluk yaşarlar.
DEHB’ de Hangi Tedavi Yöntemleri Kullanılır?
Hastaların tedavilerinde genellikle psikolojik testler ve bazı görüntüleme yöntemleri kullanılır. Hastalığın fizyolojik bir nedeni olup olmadığı araştırılır. Eğer varsa o sorunun üzerine gidilir ve hastanın bununla yüzleşmesi sağlanır. Birey, çoğu durumda olduğu gibi tedavi sürecinde de her şeyden çabuk sıkılır. Belki de tedaviyi tamamlamadan sonlandırmak ister. Bu durumda hem doktoru hem de yakınları sebat gösterip hastayı tedaviye ikna etmelidirler. Bu nedenle genellikle çözüm odaklı davranan bilişsel davranışçı terapi kullanılır. Bunun yanında dikkati, hafızayı, sabır göstermeyi güçlendirici yöntemlerde kullanılır. Bu tedaviler hem çocukluk hem de yetişkinlik dönemindeki hastaların hepsinde kullanılabilir.
DEHB’li kişilere tedavi sürecinde hastalığa yol açan bir olay veya durum yaşayıp yaşamadığı sorulur. Bu durum açıklanmaya çalışılır. Hastayla beraber birlikte yaşadığı diğer kişilerde tedavi sürecine dahil edilir. Doktor- hasta- yakın- üçgeniyle birlikte tedavi süreci devam eder. Tüm bu tedavi süreçleriyle beraber bireyin yaşamını sağlıklı bir şekilde geçirdiği gözlenmiştir. Tanı ne kadar çabuk konursa hastalık o kadar çabuk atlatılır.